10252

Ойрхи Дорнодын дарангуйлагчдын эрин үеийн төгсгөл

Судлаачийн үг

Жон Альтерман гэдэг эрхэм бол Америкийн дорно дахин судлаач профессор. Стратегийн ба олон улсын судалгааны төвийн (CSIS) Ойрхи Дорнодын хөтөлбөрийн захирал. Түүний ном бүтээлээс хааяа сонирхон уншдаг, санаа авч эшлэдэг. Араб ертөнцийг хамран дэгдэж буй хувьсгалт үйл явц, дайн дажин, лалын шашин ислам, терроризмын тухай түүний эргэцүүлэл миний арабын түүx судлалд ихээхэн санаа сэдэл, урам өгдөг. Тиймээс заримыг нь түүвэрлэн өөрийн үгээр буулган, санаа оноо, дүгнэлтээ нэмж, толилуулъя.

Ойрхи Дорнод, араб ертөнцийн талаар Ерөнхийлөгч Трамп бодлогоо зөв томъёолж чадсан уу гэдгээс сэдвээ хөндөе. Тэрбээр анх лалын ертөнцийг ихээхэн хялбарчлан ойлгож байсан болов уу. Анхны шийдвэрүүдийг нь ажваас тэгж бууж байв. Жихадизм ба лал, террорист ба эрх чөлөөний тэмцэгч, эсвэл Трампын тэмцэл, ялж, дарж авах гээд байгаа нь хэн бэ гэдэгт АНУ-ын шинэ засаг захиргаа бэлтгэлгүй байх шиг санагдсан. Эхний хоёр сард АНУ, Ойрхи Дорнодын талаарх тэргүүлэх чиглэлээ тодорхойлж чадаагүй байсан нь үнэн.

Альтерманы үзсэнээр, терроризмтой тэмцэх нь нэг зорилго, харин Ирантай сөргөлдөнө гэдэг өөр зорилго гэдгийг Трамп эхэндээ ялгаж, хараагүй. Террор ба терроризмтой тэмцэж, АНУ ялалт байгуулна гэдэг санаснаас маш холуур, алсын зорилт ч юм шиг. Энэ нь зөвхөн Ойрхи Дорнод, лалын ертөнцөөс ундраад байх бус хамар дор нь Америк, Европ, Орос, бүр Хятадад ч үе үе тэсэрч дэлхий дахиныг түгшээсээр байгаа. Гол асуудал, асуудлын шалтгаан нь “Арабын хавар” гэгчээс үүдэлтэй. Энэхүү “Хавар” л бүх муу муухай, булайг сэдрээсэн, өдөөсөн гэдгийг Трамп ойлгож байх шиг. 2011 онд Араб дахинд хувьсгал дэгдэж байхад Ойрхи Дорнод дахь дарангуйлагчдын эрин үе дууслаа хэмээн өрнөд ертөнц уухайлан дэмжиж, дэвэргэж морин дээр нь мордуулсан. Гэтэл нөгөө хүсээд байдаг “демокраси” гэдэг нь сураг ч байдаггүй. Араб ертөнц түүнд бэлэн бус байжээ.

Ард түмэн босч тэмцэж, төр засгийнхаа эсрэг олон нь байвал тэр нь ардчилсан хөдөлгөөн мөн, түүний логик төгсгөл нь бүх нийтийн ардчилсан шударга сонгууль мөн. Тийм сонгуулиар сонгогдсон л бол хэн ч бай ардчилсан удирдагч болдог хэмээх өрнөдийн загварт тохирсон, тэгэхдээ бүр хорлонтой хариуг Египет өгсөн. “Лалын ахан дүүс”-ийг төр бариулж хоёр жил бужигнуулсны эцэст иргэний дайны босгон дээр цэргийн эргэлтээр исламистуудыг дарж авсан. Эргээд цэргийн дарангуйлагч нь төр барьж байна. Тэнд ард түмний дэмжлэгтэй авторитар дэглэм эргэж тогтсон. Ард түмэн өөрийг одоогоор хүсээгүй байна.

Альтерманы үзсэнээр Египетийн маягийн ийм эрх баригчдад бас төгсгөл ирэх аж. Яаж гэвэл, тэрээр Америкийн бусад эрдэмтдийн адил хүсэл мөрөөдлөө буулгажээ. Улс орон нь хөгжөөд хүн ард нь мөнгөжөөд, эдийн засгийн ололт нь хангагдаад ирмэгц нийгмийн тогтолцоондоо аяндаа нөлөөлж, эдийн засгийн ба улс төрийн эрх чөлөөнд хүргэх юм гэнэ. Хүчтэй засаглалын эрин үе тэгэхэд л өндөрлөнө, гэхдээ Ойрхи Дорнодод цаг нь болоогүй, зөвхөн шинж тэмдэг хэмээн тэрбээр өгүүлжээ. Зарим улс нээлттэй болсон, жирийн иргэд улс орныхоо үйл хэрэгт илүү ихээр оролцдог болж байна, тэгснээрээ улс төрийн амьдрал либералчлагдах болно гэж тэрбээр үзжээ.

Сири, Йемен, Ливид деструктив хүчний эсрэг нийгмээрээ дайтаж байна. Деструктив хүч гэдэг нь терроризм мөн хэмээн тэрбээр оношилжээ. Трамп Ерөнхийлөгч болоод Үндэсний аюулгүй байдлын хоёр ч зөвлөхтэй ажилласан. Майкл Флинн гэгч нь терроризмыг исламын дотоод мөн чанарыг оношлохыг хичээсэн бол дараагийн зөвлөх Херберт Макмастер нь лалын шашныг буруутгалгүй харин жихадистууд энэ шашныг завхруулж байгаа хэмээн үзэж байна.

Гэтэл Альтерманы үзсэнээр ислам бол маш олон төрөл, мусульманчууд ч мөн олон төрөл анги гэнэ. Ислам ч тэр, христианчлал, иүдаизм ч мөн олон төрөл. Тэр олон төрлийг хэн, аль өнцгөөс үзэх, тайлбарлахаас, уламжлалт шашнаараа байна уу, уламжлалт бус уу гэдгээс шалтгаалж, өнөөгийн элдэв асуудал зөрчил үүсдэг байна. Альтерманы онолоор бол аль ч шашин маш уян хатан, уян хатнаасаа болоод зөвтгөх, буруутгах, сайн муу үйлийг өдөөх нь мөн харилцан адилгүй. Буддистуудад ч сайн муу элдэв үйл байдаг. Гэхдээ ислам, христосын ба жүүдийн шашны алинд нь ч хүчирхийлэл зөвтгөгдөхгүй аж.

Исламын хувьд үндсэн урсгал нь консерватив. Тиймээс «жинхэнэ лал” гэх ойлголт дагалдана. Сири, Ливи, Египетэд өрнөсөн үйл явдал юу харуулав гэхээр хэн нь “жинхэнэ”, хэн нь “жинхэнэ биш”-ийн хоорондын үнэний төлөөх цуст тэмцлийн гашуун жишээ юм. Хаа очиж Обамагийн нэг афоризм үнэ цэнээ алдаагүй. “Терроризмд шашин ч байхгүй, үндэстэн ч байхгүй” гэх түүний үзэл баримтлал эдүгээ нотлогдсоор байна.


“Лалын улс” гэх террорист бүлэг лалын шашны бэлгэдэл, уриа тунхагийг ашиглаж байгаа боловч тэр нь шашинтайгаа нэг их холбоогүй хэмээн Альтерман үздэг. Гэм нь лалын шашны том хамба мяндагтнууд “Лалын улс”-ыг тэгтлээ буруушааж жигшихгүй байгаагаас тэр шашинд нь муу нэр дагалдаад байгаа хэрэг ажээ.

Саудын Арабын шашин суртлын номлолын дагуу бол “Лалын улс”-ын зөв. Учир нь тэд шариатаар хуулиа хийсэн Халифатаа байгуулсан. Харин бодлого явуулах арга барил нь буруу. Эрт дээр үед христосын ба жүүдийн радикалууд мөн тэгж завхруулж байсантай өнөөгийн “Лалын улс” адил хэмээн Альтерман зүйрлэсэн нь анхаарал татахаар юм.


Америкчуудын хариулж чаддаггүй ганц юм байна гэдгийг Альтерман хүлээн зөвшөөрдөг. Жишээ нь, Оросын Гадаад хэргийн сайд Сергей Лавров АНУ-ын өмнөх ТНБД Жон Керригээс ихээхэн шалаад байсан тэр асуулт юм. Террористууд ба эрх чөлөөний төлөө тэмцэгчдийг өвөр хооронд нь ялгадаг ямар шалгуур байна вэ. Тэр хоёрыг зааглах зааг шугамаа зааж өгөөч ээ хэмээн мөн ч их шалсан даа. Америк таг. Тэгвэл аядуу сөрөг хүчин ба жихадистуудаа хооронд нь ялгаж, аль нь гэж шалахад Америк мөн л таг суусан.
АНУ, Ойрхи Дорнодын талаарх тэргүүлэх чиглэлээ тодорхойлж чадаагүй байсан нь үнэн
Америкчууд тэр үед ч, одоо ч нэг янзын, гэхдээ бүтэл муутай хариулт хэлдэг. Хүмүүсийн тархи толгойд нэвтэрч, ямар үзэл бодолтойг нь мэдэх гэх мухар хариулт. Үйл явдал дунд тийм хүмүүсийн үзэл бодол байнга хувьсаж байдаг. Өчигдөр аядуу байсан нь өнөөдөр илүү үл эвлэрэгч, хатуу зогсогч болдог гэнэ. Бүр эвлэршгүйг нь шоронд суулгах юм уу, устгах хэрэгтэй гэнэ. Үүнийг Сири дээр голлон ярьж байна. Сирид Асадын дэглэмийн эсрэг тэмцэгчид нь Оросын хувьд нэг бүхэл бүтэн бөөн хар хүч, харин Америкийн хувьд өвөр хоорондоо ялгаатай, заримыг нь хайрлавал зохих гэгээлэг тэмцэгчид байдаг аж. Төрөлх гэр бүлийнхээ төлөө, үр хүүхдийнхээ төлөө зэвсэг агсан, зэвсэгт босогч болчихсон үй олон хүн бий учраас террористоос ангид авч үзвэл таарна гэнэ. Террористыг танихын тулд хэд хэдэн асуулт тавиад хариулт хайгаад олчихож болно хэмээн америкчууд үздэг байлаа. Тэгснээрээ тэднийг олж, илрүүлэх зарчмаа тогтоочихно. Террорист нь ямар зорилгоор хаашаа атаклав, хэрхэн ажиллав, юу үйлдэв, хэнтэй хамсав гэдгээр ялгаж таньдаг болж таарлаа.

Харин Трамп, Обама хоёрын гол ялгаа Сирийн хувьд юу гэдгийг нэмж тайлбарлах хэрэгтэй. Барак Обама 2011 оны наймдугаар сард Сирийн талаарх анхны лут мэдэгдлээ хийсэн. Тэрбээр сирийн хямралыг зохицуулахын тулд Асадыг хөөж буулгах, түүний Засгийн газрыг хууль бус хэмээн үзэх, ингэж үзэгдэх шалтгаан нь Асад өөрийн ард түмнийхээ эсрэг зэвсэг, химийн зэвсэг хэрэглэсэн явдал хэмээн нэр заан чичилж байв. Тэр бодлогоо АНУ энэ оны хаврыг хүртэл үхширтэл баримталж, бас тэмцэгчдийг өвөр хооронд нь ялгах гэж махаа идэж байв.

Тэгвэл тэр явдлыг өнгөрсөн гуравдугаар сарын 31-нээр төгсгөл болгожээ. Сирийн Ерөнхийлөгч Башар Асадын ирээдүйг Сирийн ард түмэн шийднэ хэмээн АНУ хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Бүс нутагт АНУ-ын явуулах тэргүүлэх чиглэл нь “Лалын улс”-ын боевикуудыг бут цохих болохоос бус Асадыг түлхэн унагах явдал биш хэмээн Цагаан ордны хэвлэлийн төлөөлөгч Шон Спайсер зарлажээ. Асадын тухайд улс төрийн бодит нөхцөл байдлыг харгалзан бид шийдвэрээ гаргана, өмнөх Засаг захиргаа энэ талаар ихээхэн боломжийг алдсан. АНУ-ын хувьд Сири, Иракт бид тэргүүлэх чиглэлээр ажиллана, Ялангуяа терроризмтой тэмцэнэ, “Лалын улс”-ыг бүрэн бут цохино, энэ нь тэргүүлэх чиглэлүүдийн тэргүүн зэрэгт тавигдана хэмээн тэрбээр ярьжээ.

Асад явж одох нь Вашингтоны хувьд тэргүүлэх чиглэл биш хэмээн НҮБ-д суугаа АНУ-ын Байнгын төлөөлөгч Никки Хейли бас мэдэгдэв. Бүр ТНБД Рекс Тиллерсон хүртэл дээрхи мэдэгдлүүдийг нотлож, Асадын хувь заяаг тус улсын иргэд нь өөрсдөө шийдэг, бидэнд хамаагүй гэх маягийн юм ярив.

Профессор Альтерманы ярьсныг оролцуулаад Цагаан ордны дээрхи төлөөлөгчдийн ярьсныг нэмж залруулга хийхийг хичээе. Гадаадын оролцоогүйгээр Ойрхи Дорнодын дотоодын аль нэг талыг дэмжиж ялалт байгуулахаас өөр аргагүй гэдгийг аль аль нь хүлээн зөвшөөрч байх шиг. “Лалын улс”-ыг ялж дийлэхэд гадаадын цэргийн тусламжгүйгээр явахгүй нь ойлгомжтой. Бүс нутгийг тогтвортой байлгахын тулд эхлээд “Лалын улс” болон тиймэрхүү террорист бүлгүүдийг бүгдийг нь мухарлаж аюулгүй болгох хэрэгтэй.

Трампын зөвлөх Макмастер бүр эрс тэс үзэлтэй. Бүс нутагт хяналтаа тогтоох гэж хэт улайран махрахаа боль хэмээн тэрбээр үзжээ. Бүс нутагт болон түүний эргэн тойронд хяналт тогтоох гэж өмнөх засаг захиргаа хэт улайран дайрснаас болж юунд ч хүрээгүй. Нисэгчгүй нисэх онгоц, тусгай хүчнийг цаг наргүй ашиглана гэсэн нь мөргөлдөөнийг улс төрийн аргаар зохицуулахад огтхон ч тус нэмэр болоогүй. Гэтэл бүс нутагт өрнөсөн бүх хүчирхийлэл нь улс төрийн шалтгаантай. Тэгвэл одоо Трамп?
САНАЛ БОЛГОХ
Та утсандаа UB Info апп суулгаад мэдээгээ утаснаасаа уншаарай
Засгийн газрын мэдээ